Kontrola trzeźwości w pracy 2023 – nowelizacja Kodeksu pracy

Poznaj nowe wytyczne dotyczące badania alkomatem w pracy po zmianie Kodeksu pracy w 2023 r. Dowiedz się Konsekwencje dla nietrzeźwego pracownika

Zmiany w Kodeksie pracy, które weszły w życie 21 lutego 2023, dają pracodawcom większą możliwość kontroli trzeźwości pracowników – także osób zatrudnionych w trybie zdalnym lub hybrydowym. Czy każdy zatrudniony może zostać poddany badaniu na obecność alkoholu i narkotyków w organizmie? O co należy zadbać, aby test był wiarygodny, a jego wynik nie mógł zostać podważony? Oto najważniejsze informacje na ten temat, istotne zarówno z perspektywy pracodawcy, jak i pracownika.

Z tego artykułu dowiesz się:

• na czym polega prewencyjna kontrola trzeźwości pracowników,
• jak wygląda badanie alkomatem w pracy w świetle nowych przepisów,
• czy pracownik może odmówić poddania się badaniu,
• czy kontrola trzeźwości musi zostać zapisana w regulaminie pracy,
• co grozi pracownikowi za spożywanie alkoholu w pracy.

Posłuchaj: Rynek pracy okiem prawnika: Kontrola trzeźwości – co się zmieniło?

Nowe wytyczne dotyczące badania alkomatem w pracy 2023 – od kiedy ruszają kontrole trzeźwości?

Obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie osobom zatrudnionym bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracownik, który znajduje się pod wpływem alkoholu lub innych środków działających w podobny sposób, nie może zostać dopuszczony do wykonywania pracy. Do tej pory pracodawca mógł skontrolować stan trzeźwości pracownika wyłącznie w sytuacji, gdy istniało uzasadnione podejrzenie, że dana osoba jest pod wpływem substancji, które mogą utrudniać jej rzetelne i bezpieczne wykonywanie obowiązków.

Nowelizacja Kodeksu pracy z 21 lutego 2023 roku daje pracodawcom możliwość przeprowadzania kontroli prewencyjnych. Co ważne, dotyczy to także osób zatrudnionych w systemie zdalnym lub hybrydowym. Po wprowadzeniu zmian pracodawca będzie miał możliwość przebadania swoich pracowników alkomatem lub narkotestem, nawet jeżeli nie ma wskazań do takiej kontroli. Badaniu mogą zostać poddani wszyscy pracownicy lub wybrana grupa. To nie oznacza jednak, że pracodawcy mają teraz zupełną dowolność w zakresie testowania pracowników. Prewencyjna kontrola trzeźwości w pracy musi zostać odpowiednio uregulowana (o tym, w jaki sposób należy to zrobić, poinformujemy w następnych akapitach).

Zmiany w Kodeksie pracy nie oznaczają, że od teraz w każdym zakładzie pracy znajdzie się alkomat. Pracodawca nie ma obowiązku wprowadzania prewencyjnej kontroli trzeźwości w swoim zakładzie, jeżeli uzna, że charakter pracy nie wymaga zastosowania tego typu środków.

Badanie alkomatem w pracy 2023 a praca zdalna

Po wprowadzeniu zmian w Kodeksie pracy pracodawca ma możliwość przeprowadzania kontroli trzeźwości także u pracowników pracujących zdalnie. Co ważne, wizyta w domu pracownika (lub w innym miejscu, z którego wykonuje pracę) z alkomatem lub narkotestem musi być zapowiedziana. Nie może także naruszać prywatności pracownika oraz innych osób, które z tej przestrzeni korzystają (np. pozostałych domowników). W przypadku pracy zdalnej prewencyjna kontrola trzeźwości może być nieco utrudniona, dlatego z dużym prawdopodobieństwem tylko niewielki odsetek pracodawców zdecyduje się na przeprowadzanie badań na obecność alkoholu lub narkotyków w organizmie osób przebywających na home office.

Sprawdź: Praca zdalna – szansa czy zagrożenie?

Jak powinna przebiegać prewencyjna kontrola trzeźwości pracowników?

Mimo że w znowelizowanym Kodeksie pracy nie znajdziemy szczegółowych wytycznych, jak powinna wyglądać modelowa prewencyjna kontrola trzeźwości pracowników, to ustawodawca zamieścił w dokumencie szereg informacji, które wskazują, m.in. na to, czego należy unikać w trakcie przeprowadzania badania.

• Kontrola trzeźwości pracowników jest przeprowadzana w godzinach pracy pracownika.
• Pracodawca w trakcie przeprowadzania kontroli nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
• Pracodawca ma obowiązek poinformować pracowników o wprowadzeniu prewencyjnej kontroli trzeźwości nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem testowania. Informacja o zmianie powinna być ogólnodostępna; podana w takiej formie, aby każdy pracownik miał możliwość, aby się z nią zapoznać. Może to być: zakładowy układ zbiorowy (dotyczy firm, w których działają zakładowe organizacje związkowe), obwieszczenie lub regulamin pracy. W dokumencie należy określić, m.in. jak często prewencyjna kontrola trzeźwości będzie miała miejsce i za pomocą jakich urządzeń będzie przeprowadzana.
• Urządzenie, za pomocą którego dokonuje się kontroli trzeźwości, musi być skalibrowane. Wykonanie regulacji musi zostać potwierdzone certyfikatem.
• Pracodawca po wykonaniu badania musi sporządzić protokół. W dokumencie należy zawrzeć takie informacje jak: imię i nazwisko testowanego pracownika, data urodzenia, płeć, numer PESEL (albo serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość), a także wzrost i masa ciała (na podstawie oświadczenia osoby badanej). Oprócz danych personalnych pracownika w protokole należy zamieścić także m.in. wynik pomiaru, imię i nazwisko osoby przeprowadzającej badanie, datę, godzinę i minutę wykonania badania, nazwę urządzenia, za pomocą którego przeprowadzano badanie (wraz z datą ważności potwierdzającą jego kalibrację), a także informację o chorobach, na które cierpi osoba podlegająca badaniu. Dokument powinien zostać podpisany przez osobę poddaną badaniu. Jeśli pracownik odmówił złożenia czytelnego podpisu pod protokołem, należy zamieścić informację o przyczynie odmowy.

Szczegółowe wytyczne dotyczące testowania pracowników reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika.

Kontrola pracowników na obecność narkotyków

Nowelizacja Kodeksu pracy przewiduje także prewencyjną kontrolę pracowników na obecność narkotyków za pomocą narkotestów lub próbek śliny. Jeśli chodzi o badanie krwi lub moczu, to wciąż te badania mogą wykonać lub zlecić wyłącznie upoważnione do tego organy (m.in. policja).

Za środki działające podobnie do alkoholu uznano m.in.:

• opioidy,
• amfetaminę,
• kokainę,
• kannabinoidy,
• benzodiazepinę.

Badanie na obecność narkotyków może dotyczyć także pracowników zdalnych. W tym wypadku sytuacja wygląda podobnie jak w przypadku alkoholu: aby pracodawca miał możliwość przetestowania pracownika świadczącego pracę poza siedzibą firmy, taki zapis musi się znaleźć w wewnątrzzakładowym regulaminie, a kontrola nie może naruszać dóbr osobistych zatrudnionego.

Czy pracownik może odmówić poddania się prewencyjnej kontroli trzeźwości w pracy?

Pracodawca nie może przeprowadzić kontroli trzeźwości u pracownika bez zgody zatrudnionego. Takie zachowanie mogłoby zostać uznane za naruszenie praw pracowniczych.

Co więc w sytuacji, gdy pracownik odmówi poddania się prewencyjnej kontroli trzeźwości? Pracodawca nie może dopuścić zatrudnionego do pracy, co skutkuje m.in. utratą części wynagrodzenia i nieusprawiedliwioną nieobecnością. W szczególnych przypadkach pracodawca może także wezwać policję.

Sprawdź, czym jest nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy i jakie są jej konsekwencje?

Konsekwencje dla nietrzeźwego pracownika

Praca pod wpływem alkoholu lub innych substancji o działaniu podobnym do alkoholu jest złamaniem obowiązków pracownika. Zatrudniony musi więc liczyć się z poważnymi konsekwencjami. To podstawa do rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym z winy pracownika, bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pracownik, który otrzymał tzw. dyscyplinarkę, traci prawo do zasiłku dla bezrobotnych oraz dni wolnych na poszukiwanie pracy. Warto pamiętać, że informacja o sposobie rozwiązania umowy znajduje się także w świadectwie pracy, co może utrudniać otrzymanie nowej oferty zatrudnienia w przyszłości.

Pozytywny wynik badania alkomatem może skutkować również zastosowaniem wobec pracownika kary pieniężnej, nagany lub upomnienia w postaci ustnej lub pisemnej. O zastosowaniu konkretnego rodzaju kary wobec pracownika decyduje stopień przewinienia. Pracodawca jest zobowiązany każdorazowo do indywidualnej oceny sytuacji.