Czym jest praca w szczególnych warunkach? Wykaz stanowisk

Czym są szczególne warunki pracy? Czy praca w szczególnych warunkach ma wpływ na wysokość emerytury? Sprawdź!

Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie społeczeństwa bez osób pracujących w takich branżach jak energetyka, chemia, budownictwo, rolnictwo czy służba zdrowia i opieka społeczna. Osoby pracujące na wymienionych stanowiskach są narażone na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych i/lub obarczone dużą odpowiedzialnością. W wielu zawodach obciążenie psychofizyczne uniemożliwia pracę do momentu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. W związku z tym ustawodawca przewidział dla tych osób możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę. 

Z tego artykułu dowiesz się:

• kiedy mówimy o pracy w szczególnych warunkach?
• jakie stanowiska figurują na wykazie pracy w szczególnych warunkach?
• czy praca w szczególnych warunkach ma wpływ na wysokość emerytury?
• kto może liczyć na rekompensatę za pracę w szczególnych warunkach?

Praca w warunkach szczególnych – definicja

Praca w szczególnych warunkach to wykonywanie obowiązków zawodowych w warunkach, które mogą powodować ryzyko trwałego uszczerbku na zdrowiu, mimo zapewnienia właściwych dla danego rodzaju zagrożenia środków ochronnych. Ryzyko to jest powiązane z wiekiem pracującego. Na utratę zdrowia utrudniającą realizację obowiązku świadczenia pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego narażone są m.in. osoby wykonujące prace:

• pod ziemią;
• na wodzie lub pod wodą;
• w powietrzu;
• w warunkach zimnego lub gorącego mikroklimatu;
• skutkujące dużym wydatkiem energetycznym;
• w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego;
• w wymuszonej, niezmiennej pozycji;
• w szczególnych warunkach uzależnionych od działania sił natury.

Co daje praca w szczególnych warunkach? Przede wszystkim prawo do wcześniejszej emerytury lub rekompensaty.

Należy jednak podkreślić, że praca w szczególnych warunkach nie powinna być utożsamiana z pracą w warunkach szkodliwych. O pracy w warunkach szczególnych mówimy, gdy występuje znaczna szkodliwość dla zdrowia i jednocześnie znaczna uciążliwość. W związku z tym nie każda osoba wykonująca pracę w trudnych warunkach może ubiegać się o prawo do przejścia na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk

Za pracę w szczególnych warunkach uznawana jest praca m.in. w:

• górnictwie;
• energetyce;
• hutnictwie i przemyśle metalowym;
• chemii;
• budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych;
• leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym;
• przemyśle lekkim;
• transporcie i łączności;
• gospodarce komunalnej;
• rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym;
• przemyśle poligraficznym;
• służbie zdrowia i opiece społecznej;
• zespołach formujących szkło.

Pełny wykaz stanowisk pracy, które zostały przez ustawodawcę uznane za prace w szczególnych warunkach, można znaleźć w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Praca w szczególnym charakterze – kogo dotyczy?

Za pracę w szczególnym charakterze uznano prace wymagające:

• szczególnej odpowiedzialności;
• szczególnej sprawności psychofizycznej.

Dotyczy to osób pracujących m.in. jako:

• dziennikarze;
• soliści, wokaliści, muzycy grający na instrumentach dętych;
• tancerze, akrobaci, gimnastycy; kaskaderzy;
• pracownicy organów kontroli państwowej i administracji celnej;
• nauczyciele;
• żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej;
• pracownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Praca w szczególnych warunkach a emerytura

Powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Osoby pracujące w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze mogą ubiegać się o możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę. Świadczenie to nazywa się emeryturą pomostową. Aby otrzymać je przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, należy udokumentować liczbę przepracowanych lat i spełnić pozostałe warunki uprawniające do uzyskania świadczenia.

Przeczytaj także: Okiem prawnika: Ponowny automatyczny zapis do PPK

Informację o świadczeniach finansowych przysługujących osobom pracujących w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze można znaleźć w art. 32 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r.

Warto wiedzieć: do czasu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie zalicza się m.in. urlop wychowawczy, bezpłatny, szkoleniowy, a także okres służby wojskowej.

Osoby pracujące w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze mogą skorzystać do prawa z przejścia na wcześniejszą emeryturę. Nie jest to jednak obowiązkowe. Decyzja należy do pracownika.

Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze

Rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze zostały wprowadzone ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

O rekompensatę mogą ubiegać się osoby, którym nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej.

Prawo do wspomnianej rekompensaty przysługuje osobom urodzonym po 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. przez okres co najmniej 15 lat wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Rekompensata nie jest jednak osobnym świadczeniem. To dodatek finansowy doliczany do świadczenia podstawowego. Wysokość rekompensaty jest uzależniona m.in. od długości okresów składkowych i nieskładkowych, a także stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Przy wyliczaniu dodatku znaczenie ma także wiek ubezpieczonego. Dodatek do kapitału początkowego może wynosić nawet kilkaset złotych miesięcznie. Podobnie jak świadczenie podlega corocznej waloryzacji.