Urlop bezpłatny – zasady, komu i kiedy przysługuje?

Poznaj najczęstsze powody urlopu bezpłatnego i zasady jego funkcjonowania

Kodeks pracy daje pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę możliwość skorzystania z kilku rodzajów urlopów – nie tylko wypoczynkowego, ale także okolicznościowego, szkoleniowego czy bezpłatnego. To właśnie ten ostatni budzi najwięcej wątpliwości. Kiedy można wziąć urlop bezpłatny? Czy pracownikowi przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia? Czy pracodawca może odmówić przyznania takiego urlopu? Sprawdź, co mówi na ten temat Kodeks pracy.

Urlop bezpłatny w pracy – zasady

Zgodnie z Kodeksem pracy, urlop bezpłatny przysługuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę (niezależnie od czasu trwania umowy z urlopu bezpłatnego mogą skorzystać pracownicy zatrudnieni zarówno na czas określony, jak i nieokreślony). Pracodawca udziela urlopu bezpłatnego na pisemny wniosek pracownika. Osoba zatrudniona zostaje tymczasowo zwolniona ze świadczenia pracy na rzecz pracodawcy i nie otrzymuje wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak, że stosunek pracy zostaje przerwany. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy pracownikowi przebywającemu na urlopie bezpłatnym ani zmienić warunków zawartej wcześniej umowy (wyjątkiem jest m.in. ogłoszenie upadłości przez przedsiębiorstwo).

Kodeks pracy nie określa maksymalnego czasu trwania urlopu bezpłatnego. Wszystko zależy od indywidualnych ustaleń między pracodawcą a pracownikiem. Pracodawca nie ma prawa wymagać, aby pracownik najpierw wykorzystał przysługujący mu urlop wypoczynkowy. Nie ma też prawa żądać od pracownika zamiany urlopu wypoczynkowego na bezpłatny.

Przeczytaj też: Ile dni urlopu przysługuje pracownikowi i od czego to zależy?

Jakie są konsekwencje urlopu bezpłatnego?

Przed złożeniem wniosku o przyznanie urlopu bezpłatnego warto pamiętać o kilku istotnych kwestiach. Po pierwsze: pracownik, który przebywa na urlopie bezpłatnym, traci źródło dochodu. Po drugie: urlop bezpłatny, w przeciwieństwie do urlopu okolicznościowego czy wypoczynkowego, nie wlicza się do stażu pracy. Po trzecie: urlop bezpłatny trwający dłużej niż 30 dni wpływa na obniżenie wymiaru urlopu wypoczynkowego. Im dłużej pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, tym więcej dni urlopowych traci. Po czwarte: podczas trwania urlopu bezpłatnego, pracownikowi nie przysługuje zasiłek chorobowy. Jeśli urlop trwa krócej niż 30 dni, pracownik zachowuje jednak prawo do świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego. Gdy urlop trwa dłużej, warto zadbać o to, aby osoba ubezpieczona pozostająca z pracownikiem w jednym gospodarstwie domowym, zgłosiła go do swojego ubezpieczenia. Po piąte: informacja o wykorzystaniu urlopu bezpłatnego zostanie odnotowana w świadectwie pracy.

Czy, znając konsekwencje wzięcia urlopu bezpłatnego, warto o niego wnioskować? Wszystko zależy od sytuacji pracownika i jego stosunków z pracodawcą. Przed złożeniem wniosku należy dobrze rozważyć wszystkie za i przeciw i zastanowić się, w jaki sposób utrata dochodów wpłynie na sytuację życiową pracownika oraz osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.

Kiedy można wziąć urlop bezpłatny? Najczęstsze powody urlopu bezpłatnego

Pracownik we wniosku o udzielenie urlopu bezpłatnego nie ma obowiązku zamieszczania uzasadnienia. Warto jednak to zrobić, ponieważ przyznanie pracownikowi dodatkowych, bezpłatnych dni wolnych jest uzależnione wyłącznie od dobrej woli pracodawcy.

Zazwyczaj pracownicy wnioskują o udzielenie urlopu bezpłatnego w związku ze zdarzeniami losowymi np.:

• po pożarze lub zalaniu mieszkania;
• w przypadku konieczności sprawowania opieki nad chorym zwierzęciem;
• w przypadku konieczności sprawowania opieki nad bliską, niespokrewnioną osobą;

Pracownik w uzasadnieniu wniosku może wpisać także:

• konieczność załatwienia ważnych spraw rodzinnych;
• chęć dokształcenia się w dziedzinie niezwiązanej z pracą;
• wolontariat;
• wyjazd w celu zbierania materiałów do książki/artykułu;
• wykonywanie prac sezonowych w gospodarstwie.

Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego?

Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego bez podania przyczyny. Co więcej, zgodnie z Kodeksem pracy, pracownik nie może odwołać się od tej decyzji. Jeśli więc pracodawca odrzuci wniosek pracownika o udzielenie urlopu bezpłatnego, pracownik ma dwie możliwości: może skorzystać z urlopu płatnego wypoczynkowego (jeśli może) lub złożyć wypowiedzenie, jeśli wymagają tego okoliczności.

Czy na urlopie bezpłatnym można pracować?

Urlop bezpłatny nie wyklucza możliwości podjęcia przez pracownika innej pracy zarobkowej. Choć jest to działanie zgodne z Kodeksem pracy, w niektórych sytuacjach może zostać źle odebrane przez pracodawcę. Przełożony może więc taki wniosek odrzucić. Zatajenie faktu wykonywania innej pracy zarobkowej na urlopie bezpłatnym może jednak negatywnie wpłynąć na relacje z pracodawcą, np. w sytuacji gdy pracownik we wniosku wskaże konieczność opieki nad bliską osobą, a zostanie „przyłapany” na wykonywaniu pracy zarobkowej. Zaufanie pracodawcy do takiego pracownika może zostać poważnie nadszarpnięte. Kolejny wniosek o udzielenie bezpłatnego urlopu prawdopodobnie nie zostanie pozytywnie rozpatrzony.

Czy pracodawca może wysłać pracownika na bezpłatny urlop?

Tak, pracodawca ma prawo wysłać pracownika na obowiązkowy urlop bezpłatny, np. w sytuacji gdy pracownik otrzymuje powołanie do pełnienia funkcji publicznej (np. zostaje posłem) lub gdy musi odbyć obowiązkowe ćwiczenia wojskowe.

Pracodawca może także udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego i skierować pracownika do pracy u innego pracodawcy.

Powrót do pracy po urlopie bezpłatnym

Urlop bezpłatny nie oznacza przerwania stosunku pracy, więc pracownik po jego zakończeniu powinien wrócić do pracy na takich samych zasadach. Zdarza się jednak, że urlop bezpłatny trwa kilka miesięcy, a nawet rok. Może się zdarzyć, że pracodawca nie jest w stanie zagwarantować pracownikowi pracy na tym samym stanowisku. Może wówczas zawrzeć z pracownikiem porozumienie określające nowe zasady zatrudnienia lub wręczyć mu wypowiedzenie zmieniające.

Urlop bezpłatny udzielony na czas określony może zostać skrócony zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę. Co do zasady, konieczna jest jednak zgoda obu stron. Pracodawca z ważnych przyczyn może jednak odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego. Przyczyny te nie zostały dokładnie opisane w Kodeksie pracy. Skrócenie urlopu zazwyczaj jest spowodowane zmianami w firmie i koniecznością reorganizacji pracy. Pracownik, który chce skrócić urlop bezpłatny, powinien złożyć stosowny wniosek.

Wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego – wzór

                                                                                                                            ………………………………….

                                                                                                                  (miejscowość, data)

………………………………….

………………………………….

    (dane pracownika)

                                                                                                                               ………………………………….

                                                                                                                               ………………………………….

                                                                                                                     (dane zakładu pracy)

Wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego

Na podstawie art. 174 Kodeksu pracy zwracam się z prośbą o udzielenie mi urlopu bezpłatnego w terminie od dnia…………………………………. do dnia ………………………………….

Uzasadnienie prośby:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………….                                                                 ………………………………….

(podpis pracodawcy)                                                           (podpis pracownika)