Z czego wynika przepracowanie i jak się objawia?

Eksperci biją na alarm: przepracowanie może być przyczyną nie tylko wypalenia zawodowego, ale także problemów rodzinnych i wielu poważnych chorób, takich jak depresja czy miażdżyca. Jak rozpoznać pierwsze objawy przepracowania i skutecznie im zapobiegać?

Przepracowanie pracowników w Polsce – statystyki

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 129 § 1 i art. 130) „czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy)”. Nie jest jednak tajemnicą, że Polacy często biorą nadgodziny i spędzają w pracy dużo więcej czasu, niż przewiduje ustawa. Dlaczego? Powodem najczęściej bywa presja ze strony pracodawcy lub współpracowników, a także chęć osiągnięcia dodatkowych korzyści materialnych.

Z badania HRK „Stres w pracy” z 2020 roku, wynika, że obecnie 37% pracowników pracuje po godzinach pracy nawet kilka razy w miesiącu, a jedynie 12% badanych pracuje w wyznaczonych godzinach, tj. przysłowiowych 40 godzinach w tygodniu. Co prawda, jest to wynik o 10% niższy niż w 2018 roku (dane CBOS), ale pokazuje, że Polacy wciąż należą do czołówki najbardziej zapracowanych Europejczyków.

Śmierć z przepracowania – czy to możliwe?

WHO alarmuje, że praca przez 55 lub więcej godzin w tygodniu może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia. To wnioski płynące z ogólnoświatowego badania, opublikowanego na łamach czasopisma „Environment International”, dotyczącego wpływu nadgodzin na liczbę zgonów. Karoshi - to termin, który powstał w Japonii i oznacza śmierć z przepracowania. Jednak problem ten dotyczy nie tylko mieszkańców krajów azjatyckich. W Polsce regularnie słyszy się o pracownikach ochrony zdrowia spędzających na dyżurach po kilkadziesiąt godzin bez przerwy oraz pracownikach korporacji, dla których praca po godzinach jest uznawana za normę. Zagrożenie jest więc jak najbardziej realne i nie należy go bagatelizować, szczególnie że dotyczy coraz większej liczby osób i coraz częściej nie tylko dorosłych, ale też młodzież.

Pracoholizm –  nowa choroba cywilizacyjna?

Coraz częściej słyszy się o uzależnieniu od pracy. To obsesyjna potrzeba nieustannego wykonywania obowiązków zawodowych, która odbywa się kosztem życia prywatnego. Negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i relacje z najbliższymi. Przyczyn pracoholizmu jest wiele. Dla wielu osób praca staje się swego rodzaju ucieczką od problemów osobistych i z czasem staje się uzależnieniem. To zjawisko może być także związane z modelem wychowania. Pracoholik często zabiera pracę do domu lub regularnie zostaje w zakładzie pracy po godzinach. Rezygnuje z urlopu, nie znajduje czasu dla rodziny i odczuwa ciągłe niezadowolenie z wykonywanych przez siebie obowiązków. Pracoholizm bardzo często prowadzi do przepracowania i jak każde uzależnienie wymaga leczenia.

Przepracowanie – jak rozpoznać pierwsze objawy?

Objawy przepracowania mogą być bardzo różne i dotyczyć zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej. Są to m.in.:

• rozdrażnienie,
• zaburzenia koncentracji,
• bóle głowy, rąk, nóg, kręgosłupa,
• utrata energii,
• problemy z układem trawiennym (np. brak apetytu, nudności, wymioty),
• problemy ze snem,
• stany lękowe,
• permanentne zmęczenie,
• duszności,
• wyczerpanie fizyczne i emocjonalne,
• zawroty głowy,
• wysokie ciśnienie krwi,
• omdlenia.

Skutki przepracowania 

Skutki przepracowania można podzielić na krótko- i długofalowe. Niestety, niektóre z nich często są widoczne dopiero po latach. Wiele osób nie jest świadomych, w jak dużym stopniu stres i nieodpowiednie warunki pracy wpływają na zdrowie fizyczne oraz psychiczne. Najczęstsze skutki przepracowania to:

• wypalenie zawodowe,
• choroby układu krążenia (np. choroba hemoroidalna, żylaki, zawał serca, miażdżyca, udar mózgu, wylew krwi do mózgu, nadciśnienie tętnicze),
• choroby układu trawiennego (np. wrzody żołądka),
• choroby układu ruchu (m.in. dysfunkcje układu kostno-stawowego, mięśni, więzadeł, ścięgien i nerwów, a także wady postawy),
• choroby psychiczne (m.in. załamanie nerwowe, depresja).

Jak zapobiec przepracowaniu?

Czy przepracowanie wystarczy „zaleczyć” urlopem? Niestety, w większości przypadków sprawa nie jest tak prosta. Sam odpoczynek od obowiązków zawodowych jest niezbędny dla zdrowia fizycznego i psychicznego, ale pracownik, który wie, że po powrocie czeka go tyle samo obowiązków, ile przed rozpoczęciem urlopu (a może nawet więcej w związku z brakiem osoby, która mogłaby go zastąpić), nie jest w stanie efektywnie wypoczywać. Zdecydowanie lepiej więc zapobiegać niż leczyć. Dlatego obowiązkiem pracodawcy jest nie tylko prawidłowe wyposażenie stanowisk pracy, ale także systematyczna kontrola ilości obowiązków zlecanych podwładnym.

Przeczytaj też: Częste zmiany pracy – jak postrzegają je pracodawcy i pracownicy?

Warto skorzystać ze sprawdzonych strategii zarządzania zespołem, które pozwolą ocenić kompetencje pracowników i wyznaczyć dla nich indywidualne ścieżki rozwoju. Uniknięcie przepracowania powinno być także priorytetem pracownika. Dlatego warto otwarcie mówić o swoich obawach związanych np. ze zbyt dużą ilością obowiązków, aby wspólnie z pracodawcą dojść do porozumienia satysfakcjonującego obie strony. Koniecznie należy pamiętać o robieniu regularnych przerw na odpoczynek, które są zagwarantowane ustawowo (pracownikowi przysługuje 15 minut przerwy w przypadku pracy powyżej 6 godzin dziennie, a także pięciominutowa przerwa w pracy po każdej przepracowanej godzinie spędzonej przy komputerze). Warto także dążyć do tego, aby znaleźć swój własny work-life balance, czyli równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.