Z czego wynika przepracowanie i jak się objawia?

Eksperci biją na alarm: przepracowanie może być przyczyną nie tylko wypalenia zawodowego, ale także problemów rodzinnych i wielu poważnych chorób, takich jak depresja czy miażdżyca. Jak rozpoznać pierwsze objawy przepracowania i skutecznie im zapobiegać?

Przepracowanie pracowników w Polsce – statystyki

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 129 § 1 i art. 130) „czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy)”. Nie jest jednak tajemnicą, że Polacy często biorą nadgodziny i spędzają w pracy dużo więcej czasu, niż przewiduje ustawa. Dlaczego? Powodem najczęściej bywa presja ze strony pracodawcy lub współpracowników, a także chęć osiągnięcia dodatkowych korzyści materialnych.

Z badania HRK „Stres w pracy” z 2020 roku, wynika, że obecnie 37% pracowników pracuje po godzinach pracy nawet kilka razy w miesiącu, a jedynie 12% badanych pracuje w wyznaczonych godzinach, tj. przysłowiowych 40 godzinach w tygodniu. Co prawda, jest to wynik o 10% niższy niż w 2018 roku (dane CBOS), ale pokazuje, że Polacy wciąż należą do czołówki najbardziej zapracowanych Europejczyków.

Śmierć z przepracowania – czy to możliwe?

WHO alarmuje, że praca przez 55 lub więcej godzin w tygodniu może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia. To wnioski płynące z ogólnoświatowego badania, opublikowanego na łamach czasopisma „Environment International”, dotyczącego wpływu nadgodzin na liczbę zgonów. Karoshi – to termin, który powstał w Japonii i oznacza śmierć z przepracowania. Jednak problem ten dotyczy nie tylko mieszkańców krajów azjatyckich. W Polsce regularnie słyszy się o pracownikach ochrony zdrowia spędzających na dyżurach po kilkadziesiąt godzin bez przerwy oraz pracownikach korporacji, dla których praca po godzinach jest uznawana za normę. Zagrożenie jest więc jak najbardziej realne i nie należy go bagatelizować, szczególnie że dotyczy coraz większej liczby osób i coraz częściej nie tylko dorosłych, ale też młodzież.

Pracoholizm –  nowa choroba cywilizacyjna?

Coraz częściej słyszy się o uzależnieniu od pracy. To obsesyjna potrzeba nieustannego wykonywania obowiązków zawodowych, która odbywa się kosztem życia prywatnego. Negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i relacje z najbliższymi. Przyczyn pracoholizmu jest wiele. Dla wielu osób praca staje się swego rodzaju ucieczką od problemów osobistych i z czasem staje się uzależnieniem. To zjawisko może być także związane z modelem wychowania. Pracoholik często zabiera pracę do domu lub regularnie zostaje w zakładzie pracy po godzinach. Rezygnuje z urlopu, nie znajduje czasu dla rodziny i odczuwa ciągłe niezadowolenie z wykonywanych przez siebie obowiązków. Pracoholizm bardzo często prowadzi do przepracowania i jak każde uzależnienie wymaga leczenia.

Przepracowanie – jak rozpoznać pierwsze objawy?

Objawy przepracowania mogą być bardzo różne i dotyczyć zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej. Są to m.in.:

• rozdrażnienie,
• zaburzenia koncentracji,
• bóle głowy, rąk, nóg, kręgosłupa,
• utrata energii,
• problemy z układem trawiennym (np. brak apetytu, nudności, wymioty),
• problemy ze snem,
• stany lękowe,
• permanentne zmęczenie,
• duszności,
• wyczerpanie fizyczne i emocjonalne,
• zawroty głowy,
• wysokie ciśnienie krwi,
• omdlenia.

Skutki przepracowania

Skutki przepracowania można podzielić na krótko- i długofalowe. Niestety, niektóre z nich często są widoczne dopiero po latach. Wiele osób nie jest świadomych, w jak dużym stopniu stres i nieodpowiednie warunki pracy wpływają na zdrowie fizyczne oraz psychiczne. Najczęstsze skutki przepracowania to:

• wypalenie zawodowe,
• choroby układu krążenia (np. choroba hemoroidalna, żylaki, zawał serca, miażdżyca, udar mózgu, wylew krwi do mózgu, nadciśnienie tętnicze),
• choroby układu trawiennego (np. wrzody żołądka),
• choroby układu ruchu (m.in. dysfunkcje układu kostno-stawowego, mięśni, więzadeł, ścięgien i nerwów, a także wady postawy),
• choroby psychiczne (m.in. załamanie nerwowe, depresja).

Jak zapobiec przepracowaniu?

Czy przepracowanie wystarczy „zaleczyć” urlopem? Niestety, w większości przypadków sprawa nie jest tak prosta. Sam odpoczynek od obowiązków zawodowych jest niezbędny dla zdrowia fizycznego i psychicznego, ale pracownik, który wie, że po powrocie czeka go tyle samo obowiązków, ile przed rozpoczęciem urlopu (a może nawet więcej w związku z brakiem osoby, która mogłaby go zastąpić), nie jest w stanie efektywnie wypoczywać. Zdecydowanie lepiej więc zapobiegać niż leczyć. Dlatego obowiązkiem pracodawcy jest nie tylko prawidłowe wyposażenie stanowisk pracy, ale także systematyczna kontrola ilości obowiązków zlecanych podwładnym.

Warto skorzystać ze sprawdzonych strategii zarządzania zespołem, które pozwolą ocenić kompetencje pracowników i wyznaczyć dla nich indywidualne ścieżki rozwoju. Uniknięcie przepracowania powinno być także priorytetem pracownika. Dlatego warto otwarcie mówić o swoich obawach związanych np. ze zbyt dużą ilością obowiązków, aby wspólnie z pracodawcą dojść do porozumienia satysfakcjonującego obie strony. Koniecznie należy pamiętać o robieniu regularnych przerw na odpoczynek, które są zagwarantowane ustawowo (pracownikowi przysługuje 15 minut przerwy w przypadku pracy powyżej 6 godzin dziennie, a także pięciominutowa przerwa w pracy po każdej przepracowanej godzinie spędzonej przy komputerze). Warto także dążyć do tego, aby znaleźć swój własny work-life balance, czyli równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.